Een containerbegrip in wording

In de recente  pedagogisch-didactische literatuur is het begrip ‘vaardigheden voor de 21^ste eeuw’ niet meer weg te denken. Je komt het te pas en te onpas tegen. Het wordt vaak gebruikt als een soort passe-partout die dan iets van breeddenkendheid moet uitstralen. Zoals de laatste decennia vaak het geval is binnen het  onderwijs, komen nieuwe stimulansen voor deze vaardigheden uit de economische en bedrijfswereld. Daar constateert men dat afgestudeerden vaak een een aantal vaardigheden missen, die dan te weinig aan het bod zouden komen in het onderwijs. Die vaardigheden hebben  in grote lijnen te maken met communicatie, creativiteit, werken in groepen, flexibiliteit en aanverwante begrippen. Het is  bijvoorbeeld verklaarbaar dat de OESO, een bij uitstek economisch gerichte organisatie, er  momenteel vaak de nadruk op legt. Ook logisch is dat in het economisch denken ondernemingszin en flexibiliteit in die lijst een prominente plaats innemen.

Maar ook binnen het onderwijs komen kritische stemmen naar voren tegen een te sterke gerichtheid op meetbare en in cijfers weer te geven resultaten en prestaties.

Er werden en worden dan ook heel wat pogingen ondernomen om deze  vaardigheden in kaart te brengen en ze meer operationeel te maken voor de praktijk.

Illustraties

De lijstjes van ‘vaardigheden voor de 21^ste eeuw’ groeien als paddestoelen uit de grond.  Ze worden stilaan onoverzichtelijk. Hier volgen  er enkele ter illustratie.

Zo is er de Aanbeveling van de Europese Unie  in 2006 over de aan te leren acht sleutelcompetenties. De lijst biedt weinig nieuws, eerder typerend voor teksten waar alle landen  van de EU moeten achter staan. Interessant is wel dat bij iedere sleutelcompetentie wordt vermeld welke kennis, attitudes en vaardigheden daarbij horen. Dit is de lijst (Europees Parlement, 2006):

• kennis van de moedertaal,
• kennis van vreemde talen,
• vaardigheden in verband met wiskunde en wetenschappen,
• digitale geletterdheid,
• sociale vaardigheden en burgerzin,
• ondernemerschap,
• leren leren,
• culturele vaardigheden.

De  onderwijskundige Dylan William maakt een eigen synthese op basis van onderzoek bij bedrijfsleiders. Hij constateert daarbij dat veel van die gevraagde skills gestimuleerd worden in het leergebied ‘muzische vorming’. Het gaat om:  communication skills,  confidence, collaboration, creativity, self-control, discipline, problem-solving, tolerance en empathy. William legt daarbij de nadruk op ‘teaching drama’, een erg verwaarloosd gebied in vele curricula. Binnen dit muzische gebied  kan je, volgens hem de meeste van deze  vaardigheden en attitudes inoefenen (William, 2016, 20).

In Nederland gaf de Onderwijsraad  de opdracht aan een onderzoeksinstituut om empirisch, na analyse van  lessen en lesmethodes, een lijst op te stellen van  zogenaamde ‘advanced skills’. Het resultaat waren tien algemene competenties, gerubriceerd in vier groepen (CED Groep, 2014):

1. Manieren van denken
   1. Kritisch denken
   2. Leren leren
   3. Metacognitie
2. Manieren van werken
   1. Communicatie
   2. Samenwerken
   3. Teamwerk
3. Instrumenten
   1. Informatievaardigheden
   2. Ict-geletterdheid
4. Wereldburgerschap
   1. Leven en werken
   2. Persoonlijke veantwoordelijkheid, inclusief cultureel bewustzijn en culturele competentie.

In eigen land maakt Van den Branden een synthese met de volgende lijst (Van den Branden, 2015, 21):

• taal en informatie doen werken,
• kennis doen werken,
• je verbeelding doen werken,
• sociale relaties doen werken,
• verandering doen werken,
• je eigen leven doen werken,
• het leven op deze planeet doen werken.

Ten slotte kan verwezen worden naar de vakoverschrijdende eindtermen, die binnen de  daar gekozen acht rubrieken, op vrij concrete wijze tegemoet komen aan de idee van  vaardigheden voor de 21^ste eeuw.

Uit deze selectie mag blijken, dat de verschillen in de talrijk aanwezige versies afhankelijk  zijn van  bepaalde visies op onderwijs. In de ene lijst worden meer de economische doelen benadrukt, in de andere meer de socialiseringsdoelen voor de samenleving (inbegrepen wereldburgerschap) en in nog andere lijsten de persoonlijke ontwikkeling van de toekomstige burgers.

Bronnen
CED Groep ( 2014). De jeugd heeft de toekomst, het onderwijs ook? Onderzoeksrapport. www.cedgroep.nl

Europees Parlement (2006). Sleutelcompetenties voor leven lang leren. Aanbeveling van het Europees Parlement en de Raad. Publicatieblad van de Europese Unie, 2006, 30.12.

Van den Branden, K. (2015). Onderwijs voor de 21^ste eeuw. Leuven-Den Haag, Acco.

William, D. (2016). Leadership for teacher training. West Palm Beach, Fl., Learning Sciences International, 224 blz.

www.ond.vlaanderen.be /curriculum/eindtermen