Waarover gaat het?
Het onderwijs in België heeft al een lange traditie in het sensibiliseren van de leerlingen voor de Europese gedachte en de zinvolheid van de Europese Unie. De Europese Unie, die tussen haakjes via het Verdrag van Maastricht in 1992 niet bevoegd is voor beslissingen over onderwijs, heeft ook steeds het belang ingezien van dit sensibiliseren. Daarin kennen we de ‘methode van open coördinatie’ en allerlei uitwisselingsprogramma’s met als vlaggenschip het Erasmusprogramma. Daarnaast is Europa zeer actief bij initiatieven over beroepsgerichte opleidingen onder meer via het belangrijke agentschap CEDEFOP. De EU heeft ook voorstellen gedaan voor sleutelcompetenties en voor een Europese Kwalificatiestructuur.
De meeste scholen maken werk van een bepaalde mate van sensibilisering over de EU onder diverse vormen. En ook de eindtermen vereisen dat er werk wordt van gemaakt.
Het is echter niet gemakkelijk om leerlingen inzicht te bieden in de mogelijkheden en beperkingen van wat er binnen Europa gebeurt. Het gaat vaak om complexe problematieken, die er onder meer door de ingewikkelde besluitvorming binnen de EU niet eenvoudiger op worden.
Er zijn risico’s op saaiheid om de complexiteit en de niet van bureaucratie gespeende organisatie van Europa bij de leerlingen te verduidelijken. Twee toevalligheden hebben deze blog geïnspireerd.
Een eerste aanleiding kwam van een interessante studiedag van het NGVO, de afkorting van het niet zo goed bekkende Nederlandstalig Genootschap voor de Vergelijkende Studie van Opvoeding en Onderwijs. Het gaat om een vereniging in 1973 ontstaan uit de comparatieve pedagogiek, maar nadien uitgebreid met researchers, beleidsmensen en geïnteresseerde practici in het vergelijken van het onderwijs en meer bepaald tussen Vlaanderen en Nederland. De vereniging spitst zich dus toe op het vergelijken van onderwijssituaties in Nederland en Vlaanderen. De studiedag van 30 november handelde over Europa met een blik op de toekomst van de Europese onderwijsprojecten na 2020. De keynotes kwamen eerst van Stefan Hermans topambtenaar bij het betrokken directoraat-generaal bij de EU. De tweede spreker was prof. van der Wal, die een interessante filosofische bespiegeling bood over een mogelijk verhaal voor Europa.
Een tweede prikkel kwam uit een eerder onverwachte hoek, een knap geschreven roman van een begenadigde Oostenrijkse auteur over de Europese Unie: ‘De hoofdstad’.
Een roman over de Europese Unie
Robert Menasse is een vooraanstaand Oostenrijkse schrijver waarvan al diverse boeken in het Nederlands zijn vertaald. Met spanning werd uitgekeken naar zijn project om ook een roman over Europa te schrijven. Als overtuigd voorstander van een beter Europa voelde hij zich geroepen om daar in zijn werk in romanvorm uiting aan te geven. Daarvoor verbleef hij jarenlang in Brussel om daar research over de EU op te doen. Uiteindelijk resulteerde dat in zijn roman ‘Die Hauptstadt’ in 2017, die meteen in 2018 in het Nederlands werd vertaald.
Met een grondige achtergrond over Europa, beschrijft hij hoe een verwaarloosde afdeling bij het directoraat-generaal van Cultuur de opdracht kreeg een festiviteit te organiseren om het vijftigjarig bestaan van de Europese Commissie te vieren. Het doel was om daarmee iets te doen aan de negatieve connotaties rond het Europees project. Rond dit project bouwt de auteur de lotgevallen op van een aantal ambtenaren en hoofden van de administratie. Dat gebeurt binnen de complexe rivaliteiten tussen de Commissie en de Raad, maar ook tussen de diverse administraties, die elk hun eigen belangen nastreven. Daartussen beweegt zich een charismatische oudere professor, die tevergeefs probeert de status quo van Europa in visie te doorbreken. De rode draad is de spanning tussen nationalisme en het transnationaal denken. Daarbij wordt het débacle van Auschwitz consequent als leidmotief gebruikt bij de voorbereiding van de viering. Daarin speelt ook een van de laatste overlevenden van Auschwitz een belangrijke rol. Dat alles wordt gelardeerd door aan allerlei plekken in Brussel een forum te geven. Brussel wordt als het ware ook een toeristische attractie voor Europa.
Waarom dit boek gebruiken?
Op de eerste plaats is dit boek een aanrader door de aangename vertelstijl. De auteur doet zijn reputatie als gevierd schrijver alle eer aan. Maar in het raam van het onderwijs over Europa, lepelt de auteur je gaandeweg heel de Europese structuren in op een basisniveau. Hij doet dat overigens met veel humor. Het begint al paradoxaal: een varken dat in Brussel rondloopt en voortdurend gespot wordt, wat aanleiding geeft tot allerlei veronderstellingen en hypotheses tot complottheorieën toe. Gaandeweg wordt het varken een metafoor voor onder meer het landbouwbeleid en de internationale handel van Europa, bijvoorbeeld via de lobbygroep van de EPP (de European Pigs Producers). Het varken komt telkens terug en het lijkt er duidelijk op dat de auteur zich kostelijk amuseert met zijn varkensmetafoor ( bijvoorbeeld : ‘een varken kan sporen van Tory’s bevatten, p. 347’). Je leest hallucinante scenes over fietsende Europese ambtenaren, over een duistere afdeling van Salamanders waarvan niemand precies weet waarvoor die afdeling moet dienen, over de soorten deskundigen die zich met het denken over Europa bezig houden, over het verschil tussen Engelse besluitvorming en Europese, over een uitgebreid advies van Eurostat waar niemand wijs uit raakt en zo meer.
Maar vergis je niet, ondanks de ironisch en soms bijtende ondertoon is dit werk een vurig pleidooi voor een Europa dat verder gaat dan de bestaande status quo. En dat blijkt duidelijk uit de commentaren, die de auteur, her en der tussen de regels in, door zijn dramatis personae laat geven.
Het boek is aangename en ontspannende lectuur om en mag best mee onder de kerstboom.
Waarom dit boek niet opnemen in een aanbevolen leeslijst voor oudere leerlingen?
Bronnen
Menasse, Robert, De hoofdstad. Amsterdam-Antwerpen, De Arbeiderpers, 2018, 427 blz. Vertaald uit het Duits en met een nawoord door Paul Beers.
Van der Wal, K. Op zoek naar de ziel van Europa. Een cultuurfilosofische verkenning. Oud-Turnhout: Gompel&Svacina.
Over het NGVO: https://ngvo.eu
Lees Impuls. Leiderschap in onderwijs
Je team kunnen begeesteren en engageren, daar draait het vandaag om. Als schoolleider ben je niet alleen leidinggevende. Je bent ook people manager, veranderingsmanager en communicator. Vernieuwing, innovatietrajecten, veranderingsprocessen? Steeds bijleren is de boodschap.
Wil jij je onderwijsvisie verdiepen en in een ruimer kader plaatsen? Je kennis up-to-date houden? Dat kan met Impuls. Leiderschap in onderwijs.
NIEUWSBRIEF
Schrijf je in voor de nieuwsbrief van Impuls. Leiderschap in onderwijs