Waarover gaat het?

Her en der duikt een relatief nieuwe insteek op voor het leren van praktische vaardigheden. Het gaat om leren met ‘deliberate practice’. Dat type leren legt de nadruk op deelvaardigheden zorgvuldig inoefenen, in plaats een eindgedrag inoefenen. Het begrip is gelanceerd door Anders Ericsson van de universiteit van Florida. Ericsson onderzocht in diverse situaties hoe mensen op een topniveau van expertise geraken, bij bijvoorbeeld muzikanten, scherpschutters, baseballers of onderzoekers. De inzichten zijn gebaseerd op heel wat breinresearch in verband met het korte- en langetermijngeheugen. Bij alle onderzochte experten lag de nadruk op het bestendig en geconcentreerd inoefenen van deelvaardigheden die ze niet zo goed beheersten.

Didactiek met tussendoelen

Het gaat dus om een speciale vorm van toegespitst en langdurig inoefenen van deelvaardigheden die nog niet zo goed zijn verworven. Door groeigerichte feedback te geven aan de leerders, ontdek je tussentijds de zwakke schakels in het traject. Daar laat je dan intens op oefenen. Het oordeelkundig kiezen van die deelvaardigheden en het daarna intens oefenen daarop, is de essentie van ‘deliberate practice’.

Op die manier krijg je een hele didactiek van het ‘weloverwogen’ of ‘oordeelkundig’ oefenen. Hier zien we een verband met concrete doelstellingen. Je moet de te bereiken taak opdelen in haar samenstellende deelvaardigheden. Het is een soort anatomie van de kwaliteit van een competentie of vaardigheid. Tegelijkertijd moet je dus voortdurend formatief evalueren of tussentijdse feedback geven om de deelvaardigheden te ontdekken waarop meer moet worden geoefend. Je moet dus niet de gewenste eindvaardigheid inoefenen, maar tussentijdse vaardigheden, die enige obstructie bieden. Het gaat om kleine, specifieke vaardigheden en niet om de eindvaardigheid. Je moet die vaardigheden regelmatig, telkens opnieuw, in korte periodes inoefenen. Het model van de muziekvirtuoos is hier sprekend. Een ‘muziekexpert’ zal dagelijks, gedurende een beperkte tijd, maar gespreid over een lange periode, bepaalde deelaspecten inoefenen. Op die manier gaat het dus niet om extra lessen gedurende een periode over het geheel van de leerstof of ook niet om het voortdurend herhalen van het geheel, maar om het tussentijds regelmatig inoefenen van de zwakke schakels in de complexe vaardigheden of leerstof.

Belang van inzet versus intelligentie

Opmerkelijk bij deze ‘oefenaars’ was dat het intelligentiequotiënt veel minder een rol speelde dan men altijd denkt. Ericsson geeft de Nobelprijswinnaars Feynman en Watson (ontdekkers van de structuur van het DNA) als voorbeeld. Beiden hadden – zo blijkt – een IQ rond de 125, niet speciaal een teken van hoogbegaafdheid. De relatie tussen aangeboren intelligentie en het sterk inoefenen van vaardigheden, als milieufactor, komt daardoor in het vizier. Volgens Ericsson speelt de aangeboren intelligentie wel een sterkere rol bij het begin van een leertraject, maar vermindert die nadien. Slimme leerlingen pikken uiteraard vlugger iets op. Maar die voorsprong verdwijnt zienderogen als je leerlingen met een minder IQ meer oordeelkundig en toegespitst laat oefenen op deelvaardigheden, die in de loop van het traject naar voren komen.

Ter overweging

De verborgen boodschap die uit dit onderzoek naar voren komt, is dat je moet opletten om al te voorbarig iemand te beoordelen als al dan niet talentvol. De realiteit bij experten en virtuozen is dat het geconcentreerd en gedreven inoefenen, zeg maar de doorgedreven inzet, relatief gezien de expert maakt. Meteen zie je een wending in de discussies over aangeboren intelligentie en invloeden van het milieu. In dit geval is de milieufactor dus het ‘doelbewust’, toegespitst’ of ‘weloverwogen’ inoefenen van zwakke schakels binnen het geheel van een vaardigheid, functie of competentie.

De ideeën van Ericsson werden wereldkundig gemaakt via de bestseller van de populaire schrijver Malcolm Gladwell, Outliners: the story of success. Daarin werd, nogal simplistisch, gesuggereerd dat je een topexpert, zeg maar een koningin-Elisabeth-finalist wordt als je 10.000 uren oefent. Dat betekent ongeveer gedurende acht jaar iedere dag enkele uren oefenen. Die bewering doet het bijvoorbeeld ook bij de vader en coach van het Vlaamse veertienjarige schaakwonder Daniël Dharda. In Knack zegt hij: “Het is wetenschappelijk bewezen dat je iets 10.000 uren moet doen voor je er top in bent. Reken maar uit.” (Knack, 1 jan. 2020, p. 93). De realiteit is uiteraard dat de duur afhankelijk is van de context en de complexiteit van de beoogde eindvaardigheid.

Zoals vaak het geval is in de menswetenschappen, is dit opnieuw een bijdrage in de nature-nurture-discussie. Alle onderzoeken op onder meer tweelingen en hun loopbanen geven geen uitsluitsel over de impact en de proportie van enerzijds de aangeboren talenten en anderzijds de milieufactoren. De twee aspecten interageren voortdurend met elkaar en zo blijven de standpunten daarover nog steeds in grote mate giswerk. Beide kampen kennen hun believers.

Bronnen

Ericsson, A. & Pool, R. (2016). Peak. Secrets from the new science of expertise. Eaman Dolan: Houghton Miflin Harcourt, 336 blz.
Ericsson, A. & Pool, R. (2017). Piek. Haal het beste uit je zelf. Utrecht-Antwerpen: Spectrum.
Gladwell, M. (2009). Outliners: the story of success. London: Penguin Books, 256 blz.
Interview met Anders Ericsson: https://progressiegerichtwerken.nl/interview-met-anders-ericsson
Van Dijck, H. (2018). Om te pieken moet je doorgroeien. De Nieuwe Meso, n°3, 30-37.
Willingham, D.T. (2017). When practice does make perfect. A review of ‘Peak. Secrets from the new science of expertise. EducationNext (17).
http://educationnext.org/when-practice-does-make-perfect-peak-ericsson-pool-book-review/?platform=hootsuite

Lees Impuls. Leiderschap in onderwijs

Je team kunnen begeesteren en engageren, daar draait het vandaag om. Als schoolleider ben je niet alleen leidinggevende. Je bent ook people manager, veranderingsmanager en communicator. Vernieuwing, innovatietrajecten, veranderingsprocessen? Steeds bijleren is de boodschap.

Wil jij je onderwijsvisie verdiepen en in een ruimer kader plaatsen? Je kennis up-to-date houden? Dat kan met Impuls. Leiderschap in onderwijs.